Je kan de redenen tot het gebruik van porno onderverdelen in 3 verschillende niveau’s: oorzaken, aanleidingen en prikkels, waarbij het grootste onderscheid ligt in de tijdspanne waarop ze plaatsvinden. De onderverdeling is belangrijk omdat je herstel van pornogebruik en het voorkomen van terugvallen ook een aanpak op deze 3 verschillende niveau’s nodig heeft.
Oorzaak: waaruit is je situatie ontstaan?
Vrijwel in elk geval van overmatig pornogebruik zijn er 1 of meerdere oorzaken aan te wijzen waarom iemand in eerste instantie is gaan gebruiken en waarom iemand zo veel porno is gaan gebruiken. In veel gevallen is een eerste aanraking met porno uit nieuwsgierigheid of een toevallige confrontatie, door bijvoorbeeld een doorgestuurd filmpje. Of zoiets daarna doorontwikkeld in het geregeld en uiteindelijk overmatig kijken van porno hangt van verschillende factoren af en vaak zijn er meerdere redenen die hieraan bijdragen. In de meeste gevallen is de dominante oorzaak van pornogebruik het vermijden van onaangename gevoelens of situaties. Dit kan een patroon zijn dat over de loop van de tijd is ontstaan, zeg maar door het zoeken naar de weg van de minste weerstand, maar vaak ligt hier ook een ingrijpende situatie of gebeurtenis (in het verleden) aan ten grondslag. Hierdoor ervaar je erg heftige emoties waarmee moeilijk om te gaan is. Als je (overmatig) porno gebruikt en wilt stoppen, dan is het essentieel om op zoek te gaan naar deze oorzaken en ze weg te nemen. Soms is het simpelweg bewustzijn van een bepaalde oorzaak en het veranderen van bepaalde denkpatronen voldoende om de oorzaak weg te nemen. In andere gevallen, als het pornogebruik bijvoorbeeld voortkomt uit een ingrijpende gebeurtenis in het verleden, kan het nodig zijn om een vorm van therapie of begeleiding te volgen om te voorkomen dat je in oude patronen terugvalt.
Een heel belangrijke hedendaagse oorzaak om porno te kijken is een constant aanwezige stress. Tegenwoordig worden we al op jonge leeftijd geconfronteerd met stress omdat er veel van ons verwacht wordt op het gebied van onder andere school, studie en werk en komen we tegelijkertijd maar weinig toe aan echt ontspanning omdat we altijd ‘aanstaan’ en bereikbaar zijn. Voor de meeste mensen is er maar weinig ruimte voor reflectie, de aandacht naar binnen te brengen en stil te staan bij hoe we ons voelen. En als we ons niet goed voelen dan lossen we dit meestal op door nog maar eens op onze telefoon te scrollen, TV te kijken, een biertje of wijntje te drinken, gamen, shoppen en natuurlijk porno te kijken. Als je porno kijkt dan voel je de stress en onaangename gevoelens niet en als je veel spanning ervaart dan is het de beste manier om even stoom af te blazen.
Bij de oorzaken van je pornogebruik moet je dus echt denken aan de oorsprong van je excessieve of hoogfrequente pornogebruik. Denk hierbij echt aan zaken die van grote invloed zijn op je leven zijn, voor lange tijd doorwerken en waar porno in zijn algemeenheid een reactie op is. Vaak is dit ook echt een probleem (of meerdere) wat in je leven speelt en waarvoor een oplossing moet worden gevonden. Zonder deze oorzaak was je in de eerste plaats waarschijnlijk nooit zo veel porno gaan gebruiken. Vaak is er niet slechts 1 oorzaak, maar is er een combinatie van dominante en minder dominante oorzaken voor excessief pornogebruik, zoals bijvoorbeeld een sterke behoefte hebben aan afleiding, een ingrijpende gebeurtenis in het verleden en moeite hebben met intimiteit. In het zelfhulpboek Control-P is een tool opgenomen om de oorzaken achter je pornogebruik te onderzoeken en hier vind je ook per categorie heel specifieke actiepunten om deze oorzaken weg te nemen.
Een aantal veelvoorkomende oorzaken van pornogebruik
(die alleen of in combinaties voorkomen)
- Niet goed hebben leren omgaan met onaangename, gedachtes, gevoelens of situaties
- Chronische stress ervaren
- Chronische pijn ervaren
- Niet goed hebben verwekt van:
- verlies van een dierbare
- emotionele verwaarlozing door ouders of verzorgers
- misbruik
- andere ingrijpende gebeurtenissen
- Slaapproblemen
- Het niet hebben van 1 of meerdere hogere- of levensdoelen
Aanleiding: welke situaties leiden meestal tot pornogebruik?
Waar de oorzaaken om porno te kijken vaak in het verleden liggen of als het ware constant op de achtergrond aanwezig zijn, is een aanleiding iets wat speelt op de kortere termijn en een periode van uren, dagen, weken of maanden aanhoud. Zelfs als je voornaamste oorzaak om porno te kijken de omgang met constante pijn uit het verleden is, dan speelt er nog van alles in je leven wat het makkelijker of juist moeilijker maakt om met die pijn om te gaan en de drempel om porno te kijken verhoogd of juist verlaagd. Zo kan het zijn dat je voor je werk een aantal dagen naar het buitenland moet en meerdere nachten in een hotel slaapt. De spanning van de werkzaamheden in combinatie met de eenzaamheid en gelegenheid tot pornokijken in het hotel, kan een sterke aanleiding zijn om dan porno te gaan kijken.
In onderstaande lijst vind je een aantal veel voorkomende aanleidingen om porno te kijken
- Een dag of periode alleen thuis zijn
- Een slapeloze nacht
- Je relatie met je partner is door jou of de ander beëindigd
- Een aantal dagen of weken werkbezoek
- Een sterke teleurstelling omdat iets niet doorgaat of dat je iets niet krijgt
- Een blessure
- Een avond of weekend veel drinken of blowen
- Periode van spanning door intensief gezinsleven
- Een bepaald dag(deel) van de week
- Een familieweekend of -vakantie
- Een periode van verhoogde spanning op het werk of school
Als je je bewust wordt van de aanleidingen van jouw pornogebruik, dan kan je hiermee vaak wel meer dan 50% van je pornogebruik mee wegnemen. Het mooie is namelijk dat veel excessief pornogebruikers vaak maar een aantal dominante veelvoorkomende aanleidingen hebben voor hun pornogebruik waarop makkelijk te anticiperen is. Als je bijvoorbeeld weet dat je vooral op vrijdagavond na een drukke werkweek als iedereen in huis naar bed is porno kijkt dan zijn er verschillende manieren om te voorkomen dat je in die situatie terechtkomt. Je kan zo’n situaite dan voor een bepaalde periode helemaal vermijden of je kan andere maatregelen nemen om een terugval te voorkomen. Een sleutel hierbij is om te begrijpen welke specifieke prikkels op deze momenten een rol spelen. Wat prikkels zijn, beschrijf ik hieronder.
Prikkel: waardoor krijg jij een directe aandrang om porno te kijken?
De hierboven besproken oorzaken en aanleidingen zijn dus de factoren die ervoor zorgen dat je over het algemeen vatbaar bent voor pornogebruik en dat je met regelmaat porno kijkt. Je zal echter ook geregeld meemaken dat je helemaal niet aan porno denkt, maar van het ene op het andere moment ineens een hele sterke aandrang krijgt om porno te gaan kijken. Vaak lijkt dit totaal onverwachts en lijkt er ook helemaal geen aanleiding voor te zijn. Zo’n plotselinge sterke behoefte aan porno wordt vrijwel altijd veroorzaakt door iets wat je associeert met porno en wordt een ‘prikkel’ genoemd: een waarneming die leidt tot een reactie of in dit geval seksuele opwinding en/of een sterke behoefte om porno te kijken. Deze prikkels kunnen van seksuele oorsprong zijn, zoals het zien van seksueel prikkelende beelden op TV of je telefoon of het zien van een aantrekkelijk persoon op straat of in het zwembad, maar ze kunnen ook van niet-seksuele oorsprong zijn. Dit soort prikkels zijn meetsal gebeurtenissen die je associeert met je pornogebruik omdat het gaat om handelingen of situaties die in het verleden vaak samenvielen met pornokijken. Denk bijvroobeeld aan het openen van je laptop, het sluiten van de gordijnen of zelf een bepaalde geur van een luchtverfrisser in een ruimte waarin je meestal porno keek. Het kan dus zijn dat je helemaal geen behoefte hebt aan porno, maar zomaar iets hoort, ziet of ruikt en ineens vrijwel automatisch in je ‘ik-kijk-nu-porno’ modus zit en zonder erover na te denken je telefoon pakt en porno zit te kijken. Ook bepaalde gevoelens kunnen een niet-seksuele prikkel zijn. Denk dan aan bijvoorbeeld verveling, boosheid, angst
Je zal gemerkt hebben dat de omgang met moeilijke gevoelens terug komt bij zowel de oorzaken, de aanleidingen en de prikkels. Toch is er duidelijk onderscheid. Bij de oorzaken gaat het om het niet goed om kunnen gaan met moeilijke gevoelens in het algemeen, bij aanleidingen gaat het om situaties of periodes waarin je veel te maken krijgt met deze gevoelens en bij prikkels gaat het om de directe ervaring. Prikkels tot het kijken van porno spelen zich dus vooral af in een hele korte tijdsspanne. In het geval van prikkels is het dan ook vooral belangrijk om je bewust te zijn van het plaatsvinden van een prikkel, zodat je weet dat je geprikkeld wordt en waardoor. Je schept dan als het ware ruimte tussen waarneming en actie. Daarnaast is het essentieel om weerbaar te worden tegen die specifieke prikkels. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen prikkels van seksuele oorsprong en niet-seksuele oorsprong. Dit wordt ook uitgebreid behandeld in de zelfhulpgids.
Maar nogmaals, voor zowel de oorzaken, aanleidingen en prikkels, is de eerste stap de bewustwording. Het is essentieel dat je de tijd neemt om grondig te onderzoeken wat de dominante oorzaken, aanleidingen en prikkels achter je pornogebruik zijn. Als je deze stap overslaat, dan zal vroeger of later verrast worden door de omstandigheden en dan ligt een terugval op de loer.
If you know the enemy and know yourself you need not fear the results of a hundred battles.
Sun Tzu